Promotie – Ryanne Keltjens (Rijksuniversiteit Groningen)

Boekenvrienden

Bemiddelende kritiek in Nederlandse publiekstijdschriften in het interbellum

Datum: 04 oktober 2018, 16:15 uur
Promotors: dr. E.M.A. (Erica) van Boven, prof. dr. M.P.J. (Mathijs) Sanders
Locatie: Academiegebouw Rijksuniversiteit Groningen

Ryanne Keltjens zal op 4 oktober haar proefschrift getiteld Boekenvrienden. Bemiddelende kritiek in Nederlandse publiekstijdschriften in het interbellum verdedigen.

Boekenvrienden gaat over drie mannen met een missie: Gerard van Eckeren, Roel Houwink en Anthonie Donker wilden zo veel mogelijk mensen laten kennismaken met ‘goede’ boeken. In de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog waren zij bekende literatuurcritici die een groot publiek wisten te bereiken via kranten, tijdschriften, de radio en het lezingencircuit. In hun boekbesprekingen gidsten zij de lezers door het literaire aanbod. Dit soort ‘bemiddelende kritiek’ staat in deze dissertatie centraal. Deze studie richt zich specifiek op hun werkzaamheden voor publiekstijdschriften als Den Gulden Winckel, Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift en Critisch Bulletin.

‘Bemiddelende kritiek’ past binnen een oudere traditie van volksopvoeding, maar kreeg in het interbellum een nieuwe impuls en een andere, moderne gedaante. In hun verschillende rollen van uitgever, redacteur, criticus en (radio)spreker experimenteerden deze critici met nieuwe vormen van literaire journalistiek, kanalen en rubrieken. Zij speelden daarbij in op actuele ontwikkelingen in de media, reclame en techniek en profiteerden van de nieuwe economische mogelijkheden die de groeiende boekenmarkt bood.

De drie bestudeerde critici blijken een gedeeld cultuurbemiddelingsideaal te koesteren, maar legden verschillende accenten. Zij waren het erover eens dat de literatuur een verheffende werking had voor individu én gemeenschap, en dat de literatuurkritiek bijdroeg aan de culturele vorming van het algemene publiek. Tegelijkertijd liepen hun taalgebruik, de benadering van de lezer en opvattingen over de literaire canon sterk uiteen, wat verband houdt met onderlinge verschillen in levensbeschouwelijke en sociale achtergrond. Bemiddelende kritiek is dus een veelkleurig fenomeen binnen de literaire cultuur van het interbellum.